“Jarenlang zat er een DSM-post-it aan mij vastgeplakt met daarop in koeienletters BORDERLINE. Het had net zo goed een knipperend waarschuwingsbord kunnen zijn: “PAS OP, niet te vertrouwen!” Was ik het ergens over oneens? Tja, een borderliner manipuleert nu eenmaal. Zag ik het leven niet meer zitten? Nou ja, hoort erbij hè, bij borderline. Niet al te serieus nemen, morgen kan het weer anders zijn. Ik kreeg dat label omdat ik mezelf beschadigde, en dús had ik borderline. Het label verklaarde alles. Er werden geen verdere vragen gesteld. De post-it is jaar in jaar uit klakkeloos overgenomen.” — Tilly
“Het label verklaarde alles”
Maar is dat zo? Wat verklaart een DSM-classificatie dan precies?
Wat is normaal? Wat is abnormaal?
Wat is een psychische aandoening?
Of we iets een psychische aandoening noemen, is gebaseerd op interpretaties van een behandelaar op grond van wat de cliënt vertelt en laat zien. Zo’n interpretatie is altijd subjectief, een andere behandelaar kan er anders over denken (wat dan ook vaak gebeurt). Bovendien is wat wij een psychische aandoening noemen altijd afhankelijk van de omstandigheden. Wat in de ene cultuur volstrekt normaal is, is in een andere cultuur een ziekte.
De DSM als psychiatrische framing
In een poging om meer eenduidigheid te krijgen in psychiatrische diagnoses hebben we – nou ja, we? – hebben BOGSAT* internationaal afgesproken om bepaalde verschijnselen te clusteren en te classificeren in de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of mental disorders). De DSM beschrijft nadrukkelijk geen biologisch aantoonbare ziektes of entiteiten, maar bundelt verschijnselen die vaak samen voorkomen. Een DSM-classificatie is dus niets meer en niets minder dan een psychiatrische framing, geen werkelijk bestaande entiteit.
⁕ BOGSAT = bunch of white guys sitting around a table
Wat is het verschil tussen een DSM-label en een echte diagnose?
Nú snap ik wat ik heb!
Veel mensen vinden het aanvankelijk prettig om een DSM-classificatie te krijgen. Eindelijk erkenning! Zie je nou wel, ik ben niet gek, ik ben ziek, ik heb [vul de gestelde DSM-classificatie in]. Maar vroeg of laat krijgen veel mensen er een ongemakkelijk gevoel bij. Hoezo geestesziekte of hersenaandoening? Wat is er dan precies mis met mijn geest of hersenen?
Ik ben druk omdat ik aan drukte lijd
Sommige mensen identificeren zich met de gestelde DSM-classificatie, ze geloven dat de gestelde ‘diagnose’ iets zegt over wie ze als persoon zijn: ‘Ik ben ADHD’ er’ , en stigmatiseren daarmee zichzelf. Anderen denken dat de classificatie hun klachten verklaart, want dat suggereert het label, Maar feitelijk zeg je dan: ‘Ik ben druk omdat ik ADHD heb’.
Het vervelende is dat een DSM-classificatie het herstelproces van de cliënt ook in de weg kan zitten.
Beheersing van Tilly’s gedrag
“Had iemand me gevraagd wat er met me gebeurd is, waarom ik mezelf beschadigde, dan was al snel duidelijk geworden dat zelfbeschadiging op dat moment de enige manier was om met mijn trauma te kunnen dealen en mijn leven te kunnen leven. Dat ik naast klachten, ook krachten heb. Ik kan bij tijden erg in nood zitten, maar ik kan daar ook weer bovenuit krabbelen. Dan zou het niet over “beheersing van Tilly’s gedrag” zijn gegaan, maar zou er aandacht voor mijn geschiedenis en voor mij als persoon zijn geweest. Dan had ik misschien wel passende hulp en ondersteuning gekregen in plaats van verwijdering met meer schade als gevolg.’ — Tilly
Kan het ook anders?
Zeker. We zouden er ook vanuit kunnen gaan dat iedereen psychisch kwetsbaar is, in mindere of meerdere mate. Zoals iedereen lichamelijk kwetsbaar is. Iedereen kan onder bepaalde omstandigheden depressief worden, paniekaanvallen krijgen of psychotisch worden. Dat is volstrekt normaal. En dan kun je ook nog eens pech hebben: dat er bepaalde psychische kwetsbaarheden in de familie voorkomen, dat je misbruikt bent of andere erge dingen hebt meegemaakt, en niet de liefde hebt ontvangen die je als kind nodig had. Zulke jeugdtrauma’s kunnen ervoor zorgen dat jij nu meer gevoelig bent voor bepaalde psychische klachten dan iemand anders…
Mensen herstellen, ook van heel ernstige psychische klachten
Behalve kwetsbaar, is iedereen óók psychisch weerbaar. En kunnen mensen herstellen, ook van ernstige klachten.
Ont-label tip voor zorgverleners: verwijder het woord ‘stoornis’ uit de classificatie. Zo wordt ADHD bijvoorbeeld ADH (attention deficit and hyperactivity). De cliënt lijdt niet aan een stoornis, maar heeft last van concentratie problemen en hyperactiviteit.
Meer weten over herstel en herstelondersteunende zorg? Ervaringsdeskundigen Heleen Wadman en Tilly van Oosten en deskundigen-met-ervaring Tom van Wel en Remke van Staveren schreven 2 boekjes Herstel in de Pocket (10 E). Eentje voor cliënten en naasten, de ander voor zorgverleners. Ook leuk om te weten: de royalty’s gaan naar Stichting Socialrun, voor een inclusieve samenleving.